تسویه حساب یا تصفیه حساب

با توجه به معنای واژه ها و عبارت های «تصفیه ، تسویه ، مفاصا ، مفاصای حساب و …» در فرهنگ لغت های فارسی و عربی ، به نظر میرسد بهتر است برای «پرداخت بدهی» از عبارت «تصفیه حساب» استفاده کنیم .

فرهنگ دهخدا :
تصفیه حساب : حساب را روشن کردن. تهاتر و پایاپای کردن معامله.

فرهنگ عمید :
تسویه : مساوی کردن ، برابر کردن ، یکسان کردن ، راست کردن
تصفیه : (توضیح آن شبیه به فرهنگ معین است)
تصفیه حساب : حساب قرض و طلب خود را با دیگری روشن ساختن و پاک کردن

فرهنگ معین :
تسویه : برابر کردن ، مساوی ساختن ، یکسان کردن
تسویه کردن : برابر کردن ، مساوی ساختن
تصفیه : (۱) پاک کردن، پاکیزه ساختن، پالودن، صاف کردن، بی آلایش کردن، خالص کردن (۲) به پایان رسانیدن امری (۳) رفع اختلاف کردن / تصفیه حساب : پاک کردن حساب خود با شخص دیگر یا مؤسّسه ای، تفریغ حساب.

کتاب غلط ننویسیم (دکتر ابوالحسن نجفی) :
در دوران اخیر بعضی گمان کرده اند که « تصفیه ی حساب» غلط است و به جای آن باید « تسویه ی حساب» بگویند. بعضی از فضلا (از جمله سعید نفیسی ، در مکتب استاد، ص۶۴) نیز بر این تصوّرغلط صحّه گذاشته اند. تصفیه در عربی به معنای «پاک کردن و پالوده کردن» است و « تصفیه ی حساب» در موردی به کار می رود که حساب پرداخته و پاک شده باشد و دیگر کسی طلبکار نباشد. همین ترکیب مَجازاً به هر نوع اقدام عملی برای انتقام جویی و کینه کشی اطلاق می شود ؛ ولی «تسویه » یعنی «مساوی کردن ، یکسان کردن» ، هم سطح کردن (مثلاً زمین ناهموار را) و «تسویه ی حساب» به معنای « ایجاد تعادل و موازنه در حساب» است. این ترکیب در معنای مجازی به کار نمی رود و با « تصفیه ی حساب» مرادف (هم معنی) نیست.

نمونه ی معیار:

• خدمتم که تمام شد، برگه ی تصفیه حساب را گرفتم و با خوش حالی به حسابداری رفتم.
• مدتی بود دفترها را ثبت روزانه نکرده بودیم. نمی دانستیم چقدر بدهکاریم و چقدر بستانکار. امروز حساب ها را ثبت کردیم و خوشبختانه تسویه شد. (یعنی میزان بدهکاری و بستانکاری مساوی شد. تسویه حساب، بیشتر در حسابداری کاربرد دارد.)

در محاوره نیز می‌گوییم : « حسابم را با طرف صاف کردم! » نمی‌گوییم مساوی کردم! (تصفیه حساب)
در حسابداری می‌گوییم : حساب بستانکار و بدهکار را مساوی کردم. (تسویه حساب)
پس تسویه حساب ، عمومیت ندارد و فقط در سیستم حسابداری کاربرد دارد.